خبرگزاری میزان - با ترسیم نمودار تحول نگرش روسیۀ پساشوروی به ایران، جابه جایی‌هایی با شدت نوسان گسترده قابل مشاهده است که در یک سوی آن، ایران به مثابه «متحدی مطمئن و قابل اتکا در منطقه و جهان» و «متحدی در برابر دشمان مشترک» و در سوی دیگر به عنوان «تهدید جنوبی و به منزله ابزاری برای تنظیم روابط با غرب» مورد شناسایی قرار گرفته است.
یکی از جلوه‌های عملی این نوسان، در ارائه دو رای متفاوت و مهم در شورای امنیت سازمان ملل متحد در قبال ایران مشاهده می‌شود، مخالفت و وتوی قطعنامه ضد ایرانی شورای امنیت در ۲۶ فوریه ۲۰۱۸ و موافقت و رای به قطعنامه ضد ایرانی ۱۹۲۹ در ۹ ژوئن ۲۰۱۰ است.
«ایران در هندسه سیاست خارجی روسیه» عنوان کتابی به قلم محمد شاد است که وی در این اثر کوشیده است تصویری منطبق با واقعیت، از نحوه سیاستگذاری خارجی روسیه در مقابل ایران و عناصر دخیل در شکل‌گیری این سیاست‌ها ارائه دهد. خبرگزاری میزان در نظر دارد هر روز برشی از این کتاب را با خوانندگان خود به اشتراک بگذارد.
روسیه در این سند به لزوم تقویت سازکار‌های شرقی از جمله سازمان همکاری شانگ‌های (بند ۷۹) همگرایی گفتمانی جامع و بلند مدت با کشورهای این حوزه در قالب اتحادیه دولت‌های آسیای جنوب شرقی (آسه آن) و ارتقاء آن در سطح شراکت گفتگوی راهبردی میان رهبران از د ولت‌های عضو در رابطه با موضوعات مفهومی و تأمین و تجهیز منطقه آسیا-اقیانوس آرام (بند ۸۰) و شکل‌گیری شراکت اقتصادی مشترک با به کارگیری سازمان‌های یاد شده، اتحادیه اوراسیا (بند ۸۲) و انجمن همکاری اقتصادی آسیا-اقیانوس آرام (بند ۸۱) تأکید می‌کند همه حاکی از اهتمام عملیاتی برای تحقق سیاست نگاه به شرق است. روسیه در بدن ۲۵ این سند نیز به اهمیت (بریکس) که سه عضو از پنج عضو آن آسیایی هستند تأکید کرده است.
در خصوص نوع تعاملات با کشورهای حوزه شرقی نیز در این سند به افزایش شراکت جامع، برابر قابل اعتماد و تعامل راهبردی با جمهوری خلق چین و توسعه فعال همکاری با آن، در تمام زمینه‌ها در بند ۸۴ اشاره شده است. بر این اساس، روسیه تعامل سیاست خارجی با چین را در جهات گوناگون، از جمله مقابله با چالش‌ها و تهدید‌های نوین، حل و فصل مسائل دیرینه منطقه‌ای و جهانی، همکاری در سازمان‌های بین‌المللی و اتحادیه‌های چند جانبه توسعه خواهد داد.
گزاره راهبردی بعدی مربوط به هند است. این سند بیان می‌کند که روسیه به دنبال ادامه توسعه سازگار همکاری موثر سیاست خارجی متقابلاً سودمند و همکاری عملی در قالب ریک (روسیه، هند و چین) است.
بر این اساس، روسیه خواستار تعمیق بیشتر مشارکت راهبردی برخوردار از امتیازات خاص با جمهوری هند، بر اساس همسانی اولویت‌های سیاست خارجی، دوستی تارخی و اعتماد متقابل عمیق و همچنین خواهان استحکام تعامل در موضوعات مبرم بین‌المللی، تحکیم روابط دوجانبه متقابلاً سودمند در تمام زمینه‌ها و قبل از همه در حوزه اقتصادی-تجاری با تمرکز بر اجرای برنامه‌های همکاری بلند مدت و مورد تأکید طرفین است. (بند ۸۵)
همچنین بر اساس این سند روسیه در پی تعمیق شراکت راهبردی همه‌جانبه با جمهوری سوسیالیستی ویتنام، و گسترش همکاری چند جانبه با جمهوری اندونزی، پادشاهی تایلند، جمهوری سنگاپور، مالزی و دیگر دولت‌های منطقه آسیا اقیایوس آرام نیز هست. (بند ۹۰)
تأکید بر مبارزه با تروریسم به عنوان اولویت اصلی روسیه در حوزه امنیت بین‌الملل
این سند در مقایسه با اسناد پیشین، تأکید بیشتر بر مسئله تروریسم دارد. بند‌های ۱۴، ۱۵، ۱۶ و ۳۳ به صورت مستقل موضوع ترویسم را بررسی کرده‌اند. بر اساس بند ۳۳، روسیه مبارزه با تروریسم بین‌الملی را وظیفه مهم حکومتی و اولویت اصلی کشور در حوزه امنیت بین‌الملل عنوان می‌کند. از نکات قابل توجه در این سند، تخطئه استفاده ابزاری برخی کشور‌ها از سازمان‌های تروریستی برای حصول اهداف سیاسی-ایدئولوژیک است.
بر اساس همین بند، روسیه بر این مسئله تأکید می‌کند که مبارزه ثمربخش با تروریسم بدون نابودی منابع تأمیکن کننده مالی آن‌ها امکان‌پذیر نیست و از تلاش‌هایی که در چهارچوب سازمان‌های چندجانبه در راستای افشا کردن کشورهای، اشخاص حقیقی و حقوقی حامی ارتباطات اقتصادی با سازمان‌های تروریستی و همچنین قطع کانال‌های مالی تروریسم صورت می‌گیرد حمایت می‌کند.
در بند ۱۴، تروریسم بین‌المللی یکی از خطرناک‌ترین واقعیات دنیای امروز معرفی شده است. بر اساس این یند انتشار افکار افراط‌گرایانه و فعالیت‌های سازمان تروریستی در مناطق متعدد (در وهله اول در خاورمیانه و آفریقای شمالی) که در نتیجه فرایند‌های جهانی شدن مشکلات نظام‌مند و با در نتیجه دخالت خارجی شکل گرفته‌اند، منجر به تخریب سازکار‌های سنتی مدیریت کشور و تأمین امنیت و همچنین گسترش غیرقانونی سلاح و مهمات شده است.
ارزش‌های ایدئولوژیک و نسخه‌های مدرن‌سازی نظام سیاسی حکومت‌ها که از بیرون تجویز و تحمیل می‌شوند. واکنش منفی جامعه را درباره چالش‌های امروز برانگیخته‌اند. این جریانات به ابزاری در دست گروه‌های افراطی تبدیل شده اند و با تکیه بر تحریف ارزش‌های دینی، همه را به استفاده از روش‌های خشونت‌آمیز برای دستیابی به اهداف سیاسی یا رقابت‌های قومی و دینی خود می‌کشانند.
در بند ۱۵، به تشکیلات داعی تصریح شده است. «با ظهور سازمان تکفیری داعش و تشکیلات مشابه آن به قساوت و بی‌رحمی را به بالاترین حد خود رسانده‌اند و داعیه تشکیل حکومت و تقویت نفوذ خود را بر مرز‌های جغرافیایی و سواحل آتلانتیک تا پاکستان دارند.
تهدید‌های تروریستی شکل جدیدی به خود گرفته اند» در این سند، همکاری بین‌المللی برای مبارزه با این واقعیت بدون سیاسی کردن مسئله» و با استفاده از استاندارد‌های دوگانه بررسی شده است که تلویحاً به سیاست‌های جاری ائتلاف بین‌المللی مبارزه با داعش به رهبری ایالات متحده آمریکا اشاره دارد.
اثر بارز برجسته بودن تهدیدات فراملیتی و تروریسم بین‌المللی در این سند این است که روسیه برای خود دستورالعمل و وظیفه برون مرزی قائل است و روابط خود را نیز با سایر کشور‌ها برای مقابله با این پدیده توسعه خواهد داد؛ از این رو این محور هم می‌تواند بستری برای توسعه روابط امنیتی تهران-مسکو باشد و هم زمینه‌ای برای صورت‌بندی جدید روابط با غرب را فراهم آورد با روی کار آمدن ترامپ، احتمال تقویت این همکاری‌ها بالا رفته است (در متن لایحه اختیارات دفاعی ایالات متحده برای سال مالی ۲۰۱۸ نیز بر توافق احتمالی با روس‌ها در مبارزه با داعش و مسئله سوریه تصریح شده است) از ا‌ین‌رو، باید توجه داشت که کنش برون مرزی روسیه در مسئله تروریسم فقط دارای کارکرد‌های مبارزه با تروریسم نیست و دایره موسع‌تری از پیامد‌ها در بر خواهد گرفت.
ایران در اسناد راهبردی سیاست خارجی روسیه
در راستای فهم جایگاه ایران در اسناد راهبردی سیاست خارجی روسیه یک مسئله نیاز به بررسی دارد؛ اول، تصریحات متن اسناد در خصوص ایران و روند تغییرات آن تا آخرین سند؛ دوم مسائل راهبردی کلان که الزاماتی راهبردی را در مناسبات با ایران به روسیه تحمیل می‌کند؛ و سوم موضوعاتی در متن اسناد که به صورت غیرمستقیم بر صورت‌بدی روابط روسیه و ایران تأثیر گذارند.
در این راستا، به روند تحول مواجهه با موضوع ایرا در اسناد راهبردی سیاست خارجی روسیه تأثیر الزامات راهبردی اسناد سیاست خارجی بر روابط با ایران و نیز موضوعات مؤثر بر روابط روسیه و ایران در اسناد راهبردی سیاست خارجی روسیه پرداخت خواهد شد.
روند تحول مواجهه با موضوع ایران در اسناد راهبردی سیاست خارجی روسیه
برای بررسی روند تحول با موضوع ایران در اسناد راهبردی سیاست خارجی فدراسیون روسیه لازم است به صورت مجزا هر یک از اسناد پنج‌گانه منتشر شده تا کنون در دو بعد زمینه‌های اصلی سیاست اعلامی روسیه در آن سند به صورت عام، و نحوه مواجهه با موضوع ایران بر اساس سیاست‌های اصلی اعلامی به صورت خاص تحلیل و ارزیابی شوند.
در آوریل ۱۹۹۳، اولین سند سیاست خارجی دوره پاشوروی با امضای بوریس پلتسین ابلاغ شد. در‌ای دوره، اولویت اصلی روسیه بازیابی هویت متزلزل و نابسمان خویش، تنش‌زدایی از روابط با غرب و ایجاد روابط حسنه با کشورهای تازه مستقل شده از روسیه شوروری بود.
در این سند اولویت‌های روسی معطوف به بحران‌های ناشی از فروپاشی است و توصیه خاصی درباره ایران ندارد. در ۲۸ ژوئن ۲۰۰۰، دومین سند راهبردی سیاست خارجی را ولادیمیر پوتین ابلاغ کرد.
اولویت این سند ایجاد روابط خارجی بر پایه موضع برابر بود و مهم‌ترین تهدید را شکل‌گیری نظام تک قطبی با رهبری ایالات متحده معرفی می‌کد. در عین حال، بر همکاری با اتحادیه اروپا و ناتو تأکید شده بود. در این سند، گرایش به آسیا و ایجاد روابط با چین و هند و اتحاد راهبردی با بلاروس تصریح شده است.
در بخش چهارم آن نیز که اولویت‌های منطقه‌ای سیاست خارجی روسیه را بیان کرده، در یک جمله به بحث ایران اشاره شده است، مهم است که فدراسیون روسیه روابط خود را بایران گسترش دهد.
انتهای پیام/
