نگاهی به تازه‌ترین اثر همایون شجریان / نه پای رفتن از اینجا نه طاقتی که بمانم
تازه‌ترین اثری که از همایون شجریان منتشر شده، «آسمان ابری» است که در هفته‌های گذشته منتشر شده و با واکنش‌های متفاوتی مواجه شده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، روزگاری تولید موسیقی در ایران بسته به زمان و مکان و حال و هوای گذشته به گونه‌ای بود که تعداد آثار از جنبه کمّی اندک و از جنبه کیفی عموما شنیدنی بودند. این قضیه به موارد و شرایط متعددی بستگی داشت. مخاطب خاص آن زمان، نگرش موسیقایی، میزان محدودیت‌های رسانه‌ای و گرایش بیشتر جوانان به موسیقی، شعر و ادبیات ایرانی باعث شده بود که موسیقی تکلیفش با خودش مشخص باشد.
اما امروزه شرایط به شدت دچار استحاله شده و تمام معیارها و ذائقه شنیداری ازین رو به آن رو شده است. پیشرفت شگفت‌انگیز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیداری شنیداری یا مالتی مدیا، حوزه خروجی موسیقی را به غایت وسیع و پیچیده کرده است. جوان دیروز تنها از رادیو می‌توانست موسیقی بشنود و جوان امروزی یک مالتی مدیا با دنیایی از انتخاب را با نام موبایل در جیب خود دارد. لیکن امروزه اقناع مخاطب حقیقتا دشوار است و به شدت با تکثر سلایق مواجه هستیم. محال است خواننده‌ای محبوب اثری منتشر کند و همه یا موافق مطلق یا مخالف مطلق آن اثر باشند.
این تازه قسمت خوب ماجراست چرا که امروزه حجم موسیقی وارداتی از انواع موسیقی‌هایی که بخش اعظمشان را در واقع نباید موسیقی بلکه اینتر تِینمنت یا سرگرمی نام نهاد در دسترس مخاطبان اغلب جوان قرار دارد. همین معضل به شدت بر ذائقه شنیداری آنان تاثیر منفی گذاشته است و کار هنرمندان و موزیسین‌هایی را که اثر فاخر و موسیقی خوب خلق می‌کنند با مشکل و چالش مواجه کرده است. قطعا و حتما در این وانفسا اگر بخواهیم تماما متکی بر ارائه موسیقی ایرانی بر همان سیاق ردیف دستگاهی قدما با همان سازبند‌ی‌های اونیسون و آنسامبل باشیم، خود همین تفکر سریع‌تر از هر دشمنی، موسیقی اصیل ایرانی را روانه موزه‌ها و آرشیوها خواهد کرد و تنها باید موسیقی اصیل ایرانی را به مثابه یک افتخار در ویترین‌مان داشته باشیم و عرصه خروجی روز جامعه را به دیگر ژانرهای موسیقی و اینترتِینمنت بسپاریم.
ازین رو باید بر آن باشیم تا با نگاه گلوکال یا همان نگاه محلی ـ جهانی، به خلق آثاری با بن‌مایه و اساس رپرتوار موسیقی ردیف‌دستگاهی ایرانی، در شیوه و قالبی نو با تزئینات و ساختاری مدرن و پست مدرن، همت گماریم.
در اینجا نگاهی به آهنگ «آسمان ابری» ساخته «غلامرضا صادقی» به خوانندگی «همایون شجریان» خواهیم داشت که برگرفته از همین دیدگاه و رویکرد است:
آهنگ آسمان ابری با صدای همایون شجریان
«آسمان ابری» با آکورد پیانو همراه بستری از نت‌های کششی استرینگ و پدی ممتد آغاز می‌شود، فضایی به شدت تصویرگرِ آسمان و حرکت ابرهایی سیاه، اورتوری کوتاه و...«آسمان ابریست از آفاق چشمانم بپرس...» و کلامی که غمش در دم شنونده را درگیر میکند.
غلامرضا صادقی ارنجمان و ارکستراسیون این اثر را با بهره از ژانر موسیقی کلاسیک غربی به گونه‌ای بسط و گسترش داده که موسیقی به سمتی حرکت کند که کلام به غایت جلوه‌گر شود.
بهره از گام مینور با توجه به مفهوم شعر و نمودار و منحنی ملودیک اورتورهای این قطعه، غمی عاشقانه و در عین حال خوشایند به دست می‌دهد.
فرم منسجم و آرشه‌های پرحجم و یکدست ویلن‌ها و آلتو‌ها در تکرار یک نت بدون آکسان یا ریتم در استروک‌های ملایم رو به بالا و پائین، با همراهی جملات آکوردی پیانو، فضایی تغزلی برای خواننده مهیا میکند.
به تدریج حرکت بالا رونده استرینگ، خواننده را به اکتاو بالاتر هدایت می کند. اینجا تضاد دینامیکی ارکستر و منحنی ملودیک خواننده در تقابل موسیقی اصیل ایرانی در صدای «همایون شجریان» و آرتیکولاسیون تمام کلاسیک غربی در جمله‌بندی‌های «غلامرضا صادقی» جنبه پارادوکسیکال اثری شنیدنی را در تلفیقی درست و گوش‌نواز به دست می‌دهد.
تکرار تعمدی نمودارهای ملودیک از اینجا به بعد گوش مخاطب را به پذیرش انتقال حسی اثر، شرطی میکند.
در بحث شعر این اثر، آهنگساز از دو شعر از دو شاعر متفاوت با دو بحر عروضی متفاوت استفاده کرده لیکن این ترکیب و تلفیق به شکلی ماهرانه بر آهنگ نشسته است. شعر اول از «حسین منزوی» بر وزن «فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن» در «بحر رمل مثمن محذوف» و شعر دوم از «غلامرضا طریقی» بر وزن «مفاعلن فعلاتن» در «بحر مجتث مخبون» و در وزن شعر نو است.
«بگو که از غم عشقت چگونه جان برهانم... چگونه این همه غم را به هر طرف بکشانم...» بی‌شک این دو مصراع ترجیع‌بند تکرار شونده و کلایمکس و اوج داستانیست که آهنگساز و خواننده به سوزناک‌ترین شکل ممکن ساخته و اجرا کرده‌اند. در ادامه همین بخش، خواننده با توانایی بالای صوتی خود پاساژ پنج نُتی متصل به بخش «نه پای رفتن از اینجا نه طاقتی که بمانم...چگونه دست دلم را به دست تو برسانم» را در نت‌های بالا با تحریرهایی دشوار، به شکلی سلیس، دقیق و سرشار از احساس به اجرا می‌گذارد.
ترکیب و تلفیق درست شعر و موسیقی با بهره از دو شعر در قالب یک اثر مستقل موسیقایی کاری دشوار بوده و کمتر در بین آهنگسازان اینچنین آثاری دیده می‌شود. با این وجود بافت مفهومی مقوله متریک شعر در تناسب و تلفیق درست با موسیقی بوده و خواننده نیز توانسته بار عاطفی شعر را منتقل کند.
در بخش آهنگسازی نیز می‌توان به ویژگی‌های کنترپوئنتیک و هارمونیک این اثر و مجاورت رنگ‌های صوتی همسو و اکسپرشن‌هایی اشاره کرد که در نمود کلی ارکستر، لایت موتیف و منحنی اصلی کلام را به صورت پریفرال احاطه میکند. اینجا تمامیت موسیقی خود را در اختیار خواننده قرار می‌دهد و خبری از بسط و گسترش‌ها و قرینه‌سازی‌ها و تکنیک‌های سازی که ذهن شنونده را از لایت موتیف دور سازد، نیست و روند کلی قطعه بر اساس همان نمودارهای تکرار شونده به جهت شرطی کردن مخاطب برای رسیدن به احساسی تغزلی و عاشقانه نوشته شده است.
«آسمانِ ابری» از جنبه صدابرداری نیز حائز اهمیت است. غلامرضا صادقی علاوه بر آهنگسازی و تنظیم، صدابرداری و میکس و مسترینگ این اثر را برعهده داشته است. تفکیک صداها، جنس مخملین استرینگ و به خصوص صدابرداری ساز پیانو که حتی صدای تاچ و کلاویه‌ها و چکش‌های پیانو در اکتاوهای زیر به راحتی قابل شنیدن است، از دیگر ویژگی‌های این اثر است.
خواننده «آسمان ابری» در این اثر روایت‌گر و ترجمان مفهومی‌ست که این اثر را به صورت اثری مستقل و قائم به ذات برای شنونده موسیقی خوب اجرا کرده است.
همایون شجریان طی سال‌های اخیر همواره در آثار خود مترصد فرصت و مجالی برای اشاعه موسیقی ملی ایران بوده تا با بهره از رپرتوار ایرانی و بُن مایه موسیقی اصیل، در یک هنجارشکنی معقول، منصفانه، حساس و کم خطا، ریسک تمام طیف‌های مختلف و منتقدین و سنت‌گرایان را برای تداوم جنبه دینامیک موسیقی ایرانی و روزآمد شدن گونه موسیقی فرهیخته، به جان خریدار باشد. غلامرضا صادقی هم در این اثر به درستی و درک صحیح از این جهش و با نگاهِ گذر از گذار و نیل به پست مدرن در موسیقی، با همایون شجریان همداستان شده است.
انتهای پیام/