همتی معتقد است این کشور از سیاست‌ها و تحریم‌های امریکا تبعیت می‌کند و حتی به فروش غذا و دارو که پیش از این برای نحوه مبادله مدنظر دو کشور بود، بی‌توجه است. پیش‌تر وزارت امور خارجه اعلام کرده بود کره جنوبی ۷ میلیارد دلار بدهی بلوکه شده به ایران دارد که مربوط به خرید نفت از ایران پیش از لغو معافیت‌های نفتی در فوریه ۲۰۱۹ است.
نهم خردادماه امسال، کره جنوبی یک محموله کمک‌های بشردوستانه به ایران ارسال کرد. در این محموله اقلام دارویی وجود داشت که گفته می‌شود این اقلام کاربرد درمانی برای بیماری صعب‌العلاج «گوشر» دارد و ارزش آن نیم میلیون دلار بوده است.
سئول بلافاصله پس از ارسال این محموله، اعلام کرد که ماه آینده میلادی، محموله دیگری به ارزش ۲ میلیون دلار شامل دارو و تجهیزات پزشکی و کالاها و تجهیزات کشاورزی به ایران می‌فرستد. مجموع این ارقام، فرسنگ‌ها با میزان پولی که دولت کره جنوبی بابت خرید نفت ایران بدهکار است فاصله دارد و به نظر می‌رسد اراده‌ای برای پرداخت این پول نیز وجود ندارد و نهایتا، اقلام بشردوستانه به جای پول نفت ایران به ایران ارسال شود.
کره جنوبی از متحدان نزدیک امریکا است و در عین حال در چند دهه اخیر، از طرف‌های تجاری اصلی ایران بوده است. سئول با مشکل ایجاد توازن بین حفظ روابط خود با ایالات متحده و باز نگه داشتن مسیر تجارت با ایران مواجه است. گرچه بانک‌ها و موسسات مالی این کشور ترجیح می‌دهند راه خود را از دولت کره جنوبی جدا کنند و مسیر سخت معاملات تحریم شده با ایران را انتخاب نکنند.
۵۳ سال مراوده منهای ۲ سال
پیوند اقتصادی میان کره جنوبی و ایران با بازگشایی سفارت ایران در سال ۱۹۶۷ در این کشور آغاز شد. هر چند تا پیش از بازگشایی رسمی سفارتخانه ایران، توکیو مسوولیت هماهنگی میان دو کشور را بر عهده داشت. اما حضور رسمی ایران که نسبت به سایر کشورهای خاورمیانه از ثبات خاصی برخوردار بود در کره جنوبی باعث شکل‌گیری فصل جدیدی در روابط اقتصادی دو کشور شد. به گونه‌ای که پس از بحران نفتی سال ۱۹۷۳ و افزایش قیمت نفت از بشکه‌ای ۳ به ۱۲ دلار، دو کشور برنامه‌هایی را برای افزایش حجم مبادلات امضا کردند.
بر اساس این توافق قرار بود در یک دوره ۵ ساله حجم مبادلات تجاری تا سال ۱۹۸۰ به دو میلیارد دلار برسد. در بخش دیگری نیز ایران در نظر داشت برای بهبود بیشتر روابط اقتصادی، باید طی ۱۵ سال ۶۰ هزار بشکه نفت به این کشور صادر کند. روابط اقتصادی در سایه نیاز کره جنوبی به نفت ارزان و باکیفیت ایران ادامه داشت تا اینکه در سال ۲۰۰۸ با وجود تحریم ایران به واسطه برنامه‌های هسته‌ای، توافقی به ارزش ۱۰ میلیارد دلار به امضا رسید.
با وجود تلاش کره جنوبی در حفظ روابط مثبت تجاری و اقتصادی با ایران به ویژه در یک دهه اخیر و پس از تحریم‌های گسترده چند جانبه و سازمان ملل علیه ایران، اما اکنون سیاست‌های افراطی و متخاصم ترامپ، توانسته بر بسیاری از وجوه همکاری کره جنوبی با ایران سایه افکند و آن را متوقف کند. تشدید تحریم‌ها به بهانه‌های واهی و اظهارات برایان هوک، مسوول امور ایران در وزارت خارجه امریکا برای «به میز مذاکره بازگرداندن ایران»، لایه‌ای دیگر از تردید را به روابط میان تهران و سئول اضافه کرد. تا جایی که واردات کره جنوبی از نفت ایران در ۱۵ ماه اخیر به صفر رسیده است.
خریدار عمده‌ای که دیگر نیست
تا پیش از تشدید تحریم‌ها در آبان سال ۹۷، کره جنوبی جزو ۵ کشور عمده خریدار فرآورده‌های نفتی ایران و دومین کشور پس از چین از حیث واردات نفت در سال ۲۰۱۷ بود.
بر اساس گزارش‌های رسمی در سال ۲۰۱۷ و پس از امضای برجام، کره جنوبی به طور متوسط روزانه حدود ۱۸ میلیون و ۷۰ هزار تن یا ۵۳۴ هزار و ۳۶۸ بشکه نفت از ایران وارد کرده است. این میزان در سال ۲۰۱۸ میلادی به ۷ میلیون و ۱۵۰ هزار تن یا حدود ۲۱۱ هزار و ۴۴۰ شبکه نفت تقلیل پیدا کرد.
پس از انتشار خبر بازگشت تحریم‌ها و دادن مهلت ۶ ماهه به خریداران نفت ایران برای یافتن فروشندگان نفتی جدید، کره‌جنوبی نیز به تبعیت از سایر کشورهای هم پیمان امریکا، ثبت سفارش نفت از ایران را کاهش داد تا اینکه در مه ۲۰۱۹ و چندی پس از لغو تمام معافیت‌های نفتی، واردات نفت از ایران را به صفر رساند.
با وجود اینکه تحریم‌های دور قبلی در اوایل دهه ۹۰ شدیدتر از تحریم‌های جدید علیه ایران بودند، اما برای اولین بار طی ۷ سال گذشته کره جنوبی هیچ گونه سفارشی برای خرید نفت از ایران ثبت نکرده است. هر چند تحریم‌ها صنعت نفت ایران را هدف قرار داده بود اما دو ماه پس اینکه امریکا «خواستار شدت بخشیدن به تحریم‌ها شد» و عملا تمام کورسوی اعطای معافیت‌ها را از بین برد، کره جنوبی نیز با کاهش بین ۳۲ تا ۶۲ درصدی خرید میعانات گازی، در این حوزه نیز به دنبال فروشنده‌ای دیگر است.
بر اساس گزارش‌های گمرک کره جنوبی، در دو ماه نخست سال ۲۰۱۹ به طور متوسط روزانه ۱۷۶ هزار بشکه میعانات گازی از ایران خریداری می‌شد. خرید میعانات گازی کره جنوبی از ایران در مدت مشابه سال ۲۰۱۸ بین ۲۵۰ تا ۴۵۰ هزار بشکه در روز گزارش شده بود. هر چند به دلیل مشی وزارت نفت پس از اعمال دور جدید تحریم‌های نفتی و با هدف جلوگیری از ضربه زدن دشمن به صنعت نفت کشور، چند سالی است که آمارهای جدیدی در خصوص صادرات نفت و فرآورده‌های آن در رسانه‌ها منتشر نمی‌شود. اما برخی گزارش‌ها گویای این موضوع است که کره جنوبی واردات نفت ایران را در سایه ترس از اقدامات آتی امریکا همچنان در حد صفر نگه داشته و واردات میعانات گازی را نیز بین ۱۵ تا ۶۰ هزار بشکه قرار داده است. هر چند خرید میعانات گازی به دلیل قیمت ارزان آن برای کره‌ای‌ها ارجحیت دارد.
نفت در برابر کالا
آذر ۹۷ و پس از دیدار مسوولان کره‌ای با مدیران نفتی قرار بر پرداخت پول نفت در قبال خرید کالا از کره جنوبی شد. بر اساس این ساز و کار پول‌های حاصل از فروش نفت ایران به صورت ارز ملی در بانک‌های کره‌ای باقی می‌ماند و ایران می‌تواند در قبال خرید کالا و دارو از آن استفاده کند. هر چند از دو سال گذشته تا ماه جاری میلادی، تنها ۵۰۰ هزار دلار از درآمدهای نفتی در قالب دارو به کشور وارد شد. هر چند در آن زمان برخی گمان می‌کردند این استراتژی می‌تواند به مثابه دور زدن تحریم‌ها باشد اما با گذشت زمان و بدحسابی طرف کره‌ای، به نظر می‌رسد تنها بر منابع ارزی کشور در سایر کشورها افزوده است و هیچ ارزش دیگری ندارد.
ایران دست از فشار برای آزادسازی برنمی‌دارد
هنوز یک ماه از اعلام وزرات امور خارجه مبنی بر واردات اقلام دارویی به اندازه ۵۰۰ هزار دلار پس از دو سال مذاکره از کره نگذشته که رییس کل بانک مرکزی نیز اعلام کرد که در شرایط فعلی که شیوع کرونا در کشور جان افراد را تهدید می‌کند، از فشارهای خود برای آزادی میلیاردها دلار از پول صادرات نفت به کره، نمی‌کاهد. رییس کل بانک مرکزی بدون اینکه نامی از بانکی در کره جنوبی ببرد، خاطرنشان کرد: «ایران می‌تواند برای دستیابی به دارایی‌های خود اقدام قانونی انجام دهد. اقدامات بانک‌ها در کره‌جنوبی مانع از آن می‌شود که ایران از پول خود برای خرید موادغذایی و دارو استفاده کند و این در حالی است که این نوع تجارت مشمول تحریم‌های امریکا نمی‌شود.». همتی در بخش دیگری از پاسخ کتبی خود به این رسانه امریکایی گفت: «دیدن این منظره وحشتناک است. این موضوع که بانک‌های کره‌ای با خیال راحت تعهدات خود و توافقات مالی بین‌المللی رایج را زیر پا می‌گذارند بسیار ناراحت کننده است، زیرا آنها تصمیم گرفته‌اند وارد بازی سیاست شوند و از تحریم‌های غیرقانونی و یک‌جانبه ایالات‌متحده پیروی کنند.»
روزنامه شرق هم در این زمینه نوشت: مسئله بدهی نفتی کره جنوبی به ایران و بازپرداخت آن، کم‌کم در حال بالاگرفتن است تا به چالشی جدی در روابط حسنه چند دهه‌ای بین تهران و سئول تبدیل شود. در تازه‌ترین تحول در این زمینه، یک مقام ایرانی رسما کره جنوبی را به اقدام قانونی برای حل مشکل این بدهی تهدید کرد. رئیس بانک مرکزی ایران در مصاحبه‌ای با بلومبرگ، رسانه اقتصادی آمریکایی، به کره جنوبی هشدار داد، درصورتی‌که این مسئله ازسوی سئول حل نشود، ایران از طرق حقوقی به دنبال حل آن خواهد رفت.
عبدالناصر همتی در این گفت‌وگو ضمن توضیح درباره خودداری کره جنوبی از بازپرداخت پول ایران به انتقاد از عملکرد بانکی در این کشور پرداخت و تأکید کرد: «آنها می‌توانند این بدهی را از راه‌هایی که با تحریم‌های آمریکا به مشکل نخورد نیز با ایران تسویه کنند». صحبت‌های همتی پس از آن انجام می‌شود که کره جنوبی بعد از مدت‌ها مذاکره، بازپرداخت بدهی هفت میلیارد دلاری را با ارسال یک محموله کمک‌های دارویی ۵۰۰ هزار دلاری به ایران شروع کرد و وعده محموله‌ای دو میلیون دلاری را نیز داد. فاصله این مبالغ با بدهی میلیاردی باعث واکنش منفی ایران شد. سخنگوی وزارت خارجه ایران مشخصا با لحنی کنایه‌آمیز و تند به این موضوع اشاره کرد و همتی نیز خود هفته گذشته راهی سئول شد.
پول ما در بانک‌های کره غیرقانونی مسدود شده است
رئیس کل بانک مرکزی در مصاحبه خود با بلومبرگ گفت: «درآمدهای حاصل از صادرات خود را در بانک‌های کره جنوبی دریافت کرده‌ایم، اما مسئله این است که منابع ما به‌طور غیرقانونی در بانک‌های کره‌ای مسدود شده است». همتی افزود: «قصد داریم از منابع خود در بانک‌های کره‌ای برای خرید مواد غذایی و پزشکی استفاده کنیم که صراحتا مشمول تحریم‌های یک‌جانبه ایالات متحده نمی‌شوند».
او با بیان اینکه مقامات کره‌ای و بانک‌ها باید به تعهدات خود نسبت به ما عمل کنند، اضافه کرد: «اگر بانک‌های کره‌ای به توافقات بین‌المللی خود با ما پایبند نباشند، ما این حق را داریم که تحت قوانین بین‌المللی به اقدامات قانونی روی آوریم و ما مقامات کره جنوبی را در این فرایند مسئول می‌دانیم».
رئیس کل بانک مرکزی تصریح کرد: «بانک‌های کره‌ای با خیال راحت تعهدات خود را زیر پا می‌گذارند و به توافقات مالی بین‌المللی رایج عمل نمی‌کنند و تصمیم گرفته‌اند وارد بازی سیاست شوند».
او اظهار کرد: «میلیاردها دلار در کره جنوبی داریم. این منابع متعلق به ماست و ما حق ویژه داریم که آنها را برای واردات دارو و مواد غذایی استفاده کنیم». طبق اظهارات همتی در این مصاحبه، ایده برپایی سازوکاری همانند اینستکس بین ایران و کره جنوبی نیز در حال بررسی است. لازم به ذکر است، اینستکس و سازوکار سوئیسی که پیش از این با همین انگیزه‌ها برپا شدند، تا اینجا کارآیی نزدیک به صفری برای ایران داشته‌اند.
واکنش ایران به بازپرداخت قطره‌چکانی
هشدار و تهدید رئیس بانک مرکزی ایران در این زمینه پس از آن مطرح می‌شود که اوایل خرداد ماه، کره جنوبی از ارسال محموله‌های دارویی به ایران خبر داد؛ محموله‌هایی که بنا بود بازپرداخت بدهی کره به ایران باشند. وزارت خارجه کره جنوبی با اعلام ارسال محموله ۵۰۰ هزار دلاری خبر داد که به‌زودی محموله‌ای دو میلیون دلاری نیز به ایران ارسال خواهد شد. نکته اما اینجا بود که تخمین‌های رسانه‌ها مبلغ این بدهی را چندمیلیارد دلاری تخمین می‌زدند و محموله‌های ذکرشده عملا کسر ناچیزی از این بدهی را تسویه می‌کردند.
پس از این اقدام بود که وزارت خارجه ایران ضمن اعلام رسمی مبلغ بدهی، با لحنی تند از رویکرد کره‌ای‌ها در این زمینه انتقاد کرد. سخنگوی وزارت خارجه ایران در نشستی مطبوعاتی درباره بدهی میلیاردی کره جنوبی به ایران و این محموله‌ها گفت: «زحمت کشیده‌اند. ما چیزی حدود دو سال با کره جنوبی مذاکره داشتیم ولی کره‌ای‌ها در این زمینه به آمریکایی‌ها گوش می‌دهند و برای پرداخت بدهی‌شان منتظر پاسخ مثبت آمریکا بودند». در همین نشست بود که موسوی رسما مبلغ بدهی را اعلام کرد: «هفت میلیارد دلار پول ملت ایران در کره است و آنها باید همان موقع به‌صورت مقتضی این پول را به کشور ما بازمی‌گرداندند، ولی غفلت کردند و تأخیر داشتند ما بارها به آنها این موضوع را گوشزد کردیم که آنچه آنها درباره علت این تأخیر مطرح می‌کنند غیرقابل‌قبول است. ایران تحت هیچ‌گونه تحریم بین‌المللی نیست و تحریم‌های آمریکا علیه ایران، یک‌جانبه و غیرقانونی است؛ بنابراین استناد کره‌ای‌ها به تحریم‌های آمریکا نمی‌تواند ملاک عمل برای کره یا هیچ کشور دیگری باشد و ما خواهان بازپس‌گیری دارایی‌های خود هستیم».
او ادامه داد: «اقدامی که کره‌ای‌ها اعلام کردند انجام می‌دهند، اقدام کوچک ولی مثبتی است که با تأخیر فراوان انجام می‌شود». موسوی گفت: «کره‌ای‌ها باید مراقبت کنند که روابط دیرینه دو کشور که در مقاطعی بر سر زبان‌ها بوده با دخالت کشورهای ثالث مخدوش نشود».یکی از مقامات وزارت خارجه کره جنوبی در گفت‌وگو با بلومبرگ دراین‌باره توضیح می‌دهد: «ما در حال مذاکره با ایالات متحده، ایران و بانک‌هایی بوده‌ایم که دارایی‌های مسدودشده را در اختیار دارند و در تلاش برای پیشرفت در این زمینه بوده‌ایم. تا اینجا توانسته‌ایم بخشی از این منابع را برای گسترش تعاملات انسان‌دوستانه با ایران به کار بگیریم و به تلاش برای یافتن راه‌های افزایش چنین مبادلاتی ادامه خواهیم داد».
پیغام علنی پس از بی‌نتیجگی گفت‌وگوی خصوصی
در همان زمانی که سخنگوی وزارت خارجه در تهران در حال انتقاد از عملکرد کره‌ای‌ها در این زمینه بود، شخص ناصر همتی برای پیگیری همین مشکل راهی کره جنوبی شده بود. همتی در این سفر که از ۱۲ تا ۱۷ خرداد به طول انجامید، با رئیس بانک مرکزی کره جنوبی دیدار کرده و خواستار اقدام جدی مسئولان کره در حل مشکلات بانکی دو کشور شده بود. رئیس کل بانک مرکزی در این دیدار با اشاره به روابط دیرینه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران و کره جنوبی، از کاهش حجم مبادلات اقتصادی دو کشور از سال گذشته میلادی که عمدتا تحت تأثیر تحریم‌های آمریکا بوده است نیز انتقاد کرده بود و با طرح مشکلات بانکی طرفین به‌ویژه عدم همکاری بانک‌های کره جنوبی درباره استفاده از منابع بانک مرکزی ایران، خواستار اقدام جدی مسئولان کره در حل هرچه سریع‌تر مشکلات شده بود.
همتی همچنین با اشاره به تأثیر منفی مشکلات بانکی بر روابط دو کشور که به‌دلیل محافظه‌کاری بیش‌ازحد طرف کره‌ای ممکن است ایجاد شود، ابراز امیدواری کرد این موضوع هرچه سریع‌تر حل شود. در آن دیدار، لی، رئیس بانک مرکزی کره جنوبی نیز ضمن تشکر از حضور همتی از نحوه عمل بانک‌های کره‌ای که عمدتا به‌دلیل نگرانی آنها به خاطر اعمال جریمه آمریکا است، ابراز تأسف و اعلام کرد تمام تلاش خود را برای پیگیری و حل موضوع به کار خواهد برد. همتی همچنین در این سفر با معاون نخست‌وزیر و وزیر اقتصاد و مالیه کره جنوبی نیز دیدار کرد.
هونگ نام کی، روابط با ایران را بسیار مهم خواند و با اشاره به ناراحتی کره جنوبی از وضعیت پیش‌آمده در روابط بانکی دو کشور، از به‌کارگیری تمام تلاش خود برای حل مشکلات بانکی خبر داد. رئیس بانک مرکزی ایران در این سفر با معاون وزیر تجارت و انرژی کره نیز دیدار و درباره مبادلات بین دو کشور و کاهش سطح آنها گفت‌وگو کرد.
اکنون رئیس بانک مرکزی ایران این‌بار موضوع را نه در نشستی خبری یا در گفت‌وگو با رسانه‌ای داخلی که در گفت‌وگو با یک رسانه خارجی انجام داده است تا پیام را صریح‌تر رسانده باشد و البته وضعیت آشکارتر شده باشد. گفت‌وگوها و پیغام و پسغام‌های تهران با سئول تا اینجا به نتیجه نرسیده است و کره جنوبی قصد ندارد برای پرداخت بدهی خود به ایران بیش از این در مقابل ایالات متحده ریسک کند.
حال به نظر می‌رسد راه‌حل ایران افزایش هزینه عدم بازپرداخت و تهدید به اقدام قانونی بین‌المللی است. این احتمال وجود دارد که روند تحولات، درنهایت به جایی برسد که کره با استفاده از مسیرهای ممکن زیر سایه تحریم‌های آمریکا، بدهی خود را تسویه کند، اما آنچه قطعی است، آسیبی است که به روابط دو کشور در نتیجه فشارهای واشنگتن وارد شده و می‌شود.