ایرنا/ این خبر پیرامون بلای گردشگری ناهمسو بر سر پناهگاه حیات وحش یخاب برای شما نگارش شده است.
گردشگری ناپایدار همین است که آن را به بهای تهدید پهنه زیستی و طبیعی منطقه ای که نام پناهگاه حیات وحش را هم دارد رسمیت ببخشیم. ورود افراد و گردشگران در مناطق چهارگانه محیط زیست ممنوع است مگر با مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست.
اما سوال این است وقتی سازمان حفاظت محیط زیست آفرودسواری را گردشگری ناهمسو با محیط زیست می داند، چرا نوار ریگ بلند در پناهگاه حیات وحش یخاب باید با مجوز جولانگاه آفرودسواران و بلیزرسواران باشد.
مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست یعنی پارک های ملی، مناطق حیات وحش، مناطق حفاظت شده و آثار طبیعی ملی نباید عرصه تاخت و تاز آفرودها باشند، این موضوع صریح و واضح است.
پناهگاه حیات وحش یخاب یکی از مناطقی است که به تازگی در شمار مناطق چهارگانه درآمده و هنوز مطالعه تفضیلی آن انجام نشده است، اما نوار ریگ بلند در محدوده این پناهگاه، نقطه آغاز آفرودسواری در کویر مرنجاب است.
گفته می شود نوار ریگ بلند محل تعارض است و باید مرز حیات وحش یخاب جابه جا شود، چرا که تخریب ها در این محدوده کار را به جایی رسانده که باید از مرز پناهگاه حیات وحش خارج شود اما از آنجا که هنوز طرح مطالعاتی این منطقه تکمیل نشد، نباید اجازه داد، گردشگری مهیجی که بیم تخریب و تهدید این پهنه و زیستمندانش را دارد بلای جان پناهگاه حیات وحش یخاب شود.
این سالها کویر مرنجاب در مجاورت پناهگاه حیات وحش یخاب مورد توجه ریگ نوردان و آفرودسواران بوده است، آن سوتر کویر ریگ جن در شرق اصفهان هم همینطور و هر 2 از این گردشگری نامانوس با محیط زیست به شدت رنجانده شده اند.
کارشناسان محیط زیست معتقدند که نباید این مناطق، محلی برای تفرج های تهدیدآمیز باشد و باید از هرآنچه گردشگری ناهمسو متوجه این کویرها، رمل ها و زیستمندان آنها می کند جلوگیری کرد.
اگرچه سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است که برای جهت دادن به این نوع گردشگری که گاهی منجر به تخلف و تهدید در این مناطق شده باید در قالب های ضابطه مند و مدیریت شده به آن سمت و سو داد، اما به نظر می رسد ضابطه های سازمان حفاظت محیط زیست یا وزارت میراث فرهنگی و گردشگری نتوانسته کارساز و جلودار باشد و نبود آگاهی و آموزش کافی به گردشگری تهدیدآمیز در این عرصه های طبیعی منجر شده است.
بنابراین به گفته کارشناسان محیط زیست، گردشگری مهیج آفرودسواری چه بی مجوز و چه با مجوز در شرایط فعلی بدون شک با تخریب و تهدیدهای غیرقابل جبران این عرصه های طبیعی همراه است.
در حالیکه کارشناسان بر این باورند که آفرودسواری برای عرصه های کویری آسیب زا و مخرب است، همچنان برخی از مسئولان در تکاپو برای ترویج و معرفی جاذبه های گردشگری ناهمسو با محیط زیست هستند.
در این میان هم عده ای از بلیزرسواران، چیزی در حدود 60 بلیزر آمریکایی 2 دیفرانسیل از روی نبود آگاهی کافی در تلاش هستند تا در مدت زمانی خود را به مرنجاب و نوار ریگ بلند برسانند تا گوش به گوش پناهگاه حیات وحش یخاب تاخت و تاز کنند.
تامل برانگیز اینجاست که گفته می شود مسئولان آران و بیدگل در تلاش برای معرفی جاذبه های گردشگری، موافق آمدن این بلیزرسواران هستند، اما تا این لحظه اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان روی خوش نشان نداده و اداره حفاظت محیط زیست این شهرستان از دادستان آران و بیدگل خواسته تا با صدور دستور قضایی مانع ورود بلیزرسواران به کویر مرنجاب در مجاورت پناهگاه حیات وحش یخاب شود.
شروع پاییز همین امسال بود که در جریان آفرودسواری در کویر مرنجاب، یک کل جان به لب شد. کلی که در فصل جفت گیری گویا از کویر ملی به سوی پناهگاه حیات وحش یخاب راهی بود و در این میانه اسیر هیجان آفرودسواران شد. اتفاقی که در فضای مجازی به شدت به چشم همگان آمد و عاقبت متخلفان محیط زیستی را به دادگاه کشاند، اما این پایان ماجرا نیست و همچنان تن مرنجاب و یخاب در میانه بیم و امید می لرزد.
پناهگاه حیات وحش یخاب به مساحت 272 هزار هکتار مصوب شورای عالی محیط زیست است. این پناهگاه از جانب شمال رو به سوی پارک ملی کویر و در جانب جنوب رو به سوی منطقه حفاظت شده کوه های کرکس است.
سید عباس نگهبان، رئیس اداره حفاظت محیط زیست آران و بیدگل پیرامون بلای گردشگری ناهمسو بر سر پناهگاه حیات وحش یخاب گفت: آران و بیدگل در این چند سال اخیر بسیار زیاد مستعد گردشگری بوده است. بسیاری از گردشگران کویر مشتاق سفر به مرنجاب هستند و اما تداخلی که گردشگری ریگ نوردی با محیط زیست پیدا کرده است، قسمتی از پناهگاه حیات وحش یخاب است.
از نگاه نگهبان گردشگری می تواند صنعت پاکی در راستای اهداف زیست محیطی باشد، اما چنانچه با محیط زیست هماهنگ باشد.
وی پیرامون بلای گردشگری ناهمسو بر سر پناهگاه حیات وحش یخاب افزود: متاسفانه در سطح شهرستان با مواردی مواجه می شویم که تعداد خیلی زیادی از این گردشگران بدون هماهنگی با محیط زیست و یا حتی بدون هماهنگی با اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان وارد منطقه یخاب می شوند.
نگهبان یادآور شد: چنانچه قرار است گروهی به شهرستان آران و بیدگل برای کویرنوردی سفر کنند بدلیل تداخل کویرنوردی با مناطقی از پناهگاه حیات وحش یخاب باید با اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان هماهنگ کنند و مجوز بگیرند و بعد وارد پناهگاه حیات وحش یخاب شهرستان آران و بیدگل شوند و چنانچه این اتفاق بیفتد با دستوری که از دادستانی شهرستان داریم می توانیم از این کار با هماهنگی اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان جلوگیری کنیم.
این مقام حفاظت محیط زیست شهرستان آران و بیدگل تاکید کرد: وقتی پناهگاهی مصوب شد هرگونه تداخل به داخل پناهگاه، چنانچه ضرر و زیانی به منطقه وارد کند ممنوع است، بحث گردشگری می تواند در جهت اهداف زیست محیطی باشد، ولی چنانچه تخریبی در زمینه زیست محیطی صورت بگیرد، مجبوریم با آن برخورد کنیم.
اشاره نگهبان به گردشگرانی است که با خودروهای 2 دیفرانسیل ریگ نوردی می توانند آسیب های زیادی به پوشش گیاهی و زیستگاه های حیات وحش یخاب وارد کنند، بنابراین، قوچ و میش، کل، بز و انواع گربه سانان، پرنده های شکاری که مامن گاه آنها درمنه ها و تاغ زارها هستند، همه در صف اول تهدید و آسیب هستند.
وی درباره تبلیغات وسیع اخیر در فضای مجازی برای ورود 60 بلیزر آمریکایی در مدت بازه زمان یادشده به کویر مرنجاب و اطراف پناهگاه حیات وحش یخاب گفت: برای پیگیری ماجرا با دادستانی شهرستان آران و بیدگل مکاتبه کردیم و دادستان هم دستور داد که اگر بلیزرها غیرقانونی و بدون مجوزهای لازم هستند، توسط نیروی انتظامی منع شوند.
آنطور که نگهبان گفت، این گروه بلیزرسوار تاکنون نتوانسته اند از اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان مجوزی دریافت کنند، نبود آگاهی از سوی این گروه تا آنجاست که رئیس آنها از لزوم داشتن مجوز از حفاظت محیط زیست برای ورود به منطقه تحت حفاظت این سازمان ابراز بی اطلاعی کرده اند.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست آران و بیدگل افزود: هیچ گونه اجازه ای برای ورود به داخل پناهگاه نمی توانیم بدهیم، هماهنگی هایی هم با رئیس گروه تحت عنوان "بلیزرسوارن آمریکایی" انجام شد که چنانچه می خواهند خارج از این ضوابط وارد شهرستان شوند و مجوز از اداره کل حفاظت محیط زیست نداشته باشند، اجازه ورود به منطقه نخواهند داشت.
از قرار معلوم گروه بلیزرسوارن آمریکایی با هدف کویرنوردی این بار کویر مرنجاب را نشانه گرفته اند. از آنجا که محل اتومبیلرانی خودروهای 2 دیفرانسیل در کویر مرنجاب، نوار ریگ بلند است، جایی که در مرز پناهگاه حیات وحش یخاب قرار دارد، بنابراین ورود به این منطقه از مناطق چهارگانه محیط زیست ممنوع است.
نگهبان در این رابطه یادآور شد: یخاب در مجاورت مرنجاب است. نوار ریگ بلند، معروف به محلی است که آفرودسواری انجام می شود و نوار ریگ بلند داخل پناهگاه حیات وحش یخاب است. کسی که با آفرود یا بلیزر وارد منطقه می شود به قصد نوار ریگ بلند وارد می شود.
وی یادآور شد: کمپ های گردشگری مجاز در داخل پناهگاه حیات وحش یخاب وجود دارد، وقتی گردشگر با مجوز وارد پناهگاه می شود، مقصدش باید همان کمپ گردشگری باشد نه اینکه از آن منطقه تجاوز کند، درست است که کمپ داخل پناهگاه است ولی گردشگر نباید از حوزه کمپ خارج شود. متاسفانه بسیاری از خودروها بخاطر علاقه به ریگ نوردی از حوزه کمپ ها خارج می شوند و وارد پناهگاه حیات وحش می شوند.
در همین پیوند یک کارشناس مطلع میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: این افراد زیر مجموعه کانون اتومبیلرانی استان اصفهان و یا تهران هم نبودند، طبق پیگیری های انجام شده نه هماهنگی کرده و نه مجوزی گرفته بودند.
وی که خواست نامش در گزارش ذکر نشود، افزود: البته مجوزهای اولیه را باید از سازمان حفاظت محیط زیست بگیرند آماری که داده شد، 60 بلیزر آمریکایی بود ولی آمار واقعی که وارد مرنجاب و پناهگاه یخاب می شوند باید بین 100 تا 150 خودرو را پیش بینی کرد.
وی با اشاره به درخواست اداره حفاظت محیط زیست آران و بیدگل از دادستانی شهرستان برای جلوگیری از ورود این بلیزرسواران یادآور شد: از کانون اتومبیلرانی استان پیگیری شد و آنها هم از کانون اتومبیلرانی تهران پیگیری کردند تمام مکاتبات مبنی بر عدم برگزاری انجام شده است، دادستان دستورش را صادر کرده و حتی فرمانداری منطقه هم در جریان این قضیه قرار دارد.
به گفته سعید یوسف پور، کارشناس محیط زیست حضور در مناطق چهارگانه یعنی پارک ملی، مناطق حیات وحش، مناطق حفاظت شده و آثار طبیعی و ملی بر اساس رویه قانونی با محدودیت ها و در بعضی موارد ممنوعیت هایی همراه است.
در نتیجه برای اینکه حفاظت خوبی از مناطق چهارگانه انجام شود و بهره برداری پایدار و طبیعت گردی مسئولانه در این مناطق شکل بگیرد، مطالعات تفضیلی در همه مناطق حفاظت شده تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست در حال انجام است و در برخی موارد هم به نتیجه رسیده است.
یوسف پور با اشاره به پیش بینی 2 منطقه تفرج گسترده و تفرج متمرکز در مطالعات تفضیلی گفت: پیش بینی تفرج گسترده این است که افراد پیاده به صورت محدود از مناظر طبیعی یا حیات وحش دیدن کنند. در زون متمرکز هم ورود افراد در حاشیه مناطق حفاظت شده و با کمک جوامع محلی و ایجاد کمپینگ های موقت انجام می شود. در منطقه حفاظت اما کسی اجازه ورود ندارد، مگر اینکه حقوق عرفی و شرایط خاصی برای مطالعه باشد.
وی افزود: در منطقه تفرجی و مناطقی که مطالعات تفضیلی دارند هم چیزی به عنوان آفرودسواری نداریم و در این مناطق مسیرهای پیاده روی مشخصی دارد و به هر جایی از این مناطق اجازه ورود گردشگر وجود ندارد.
یوسف پور با اشاره به تصویب اخیر منطقه حیات وحش یخاب به عنوان مناطق چهارگانه حفاظت محیط زیست گفت: مطالعات جامع و تفضیلی درباره یخاب انجام نشده و زون بندی هم ندارد اما تا زمانیکه زون بندی شکل نگرفته، باید کل منطقه به عنوان زون حفاظت شده در نظر گرفته شود و حساسیت حفاظتی داشته باشد.
آفرود سواری از نگاه این کارشناس محیط زیست و همفکرانش به عنوان چالشی جدی در کشور و به خصوص در مناطق کویری مطرح است. اشاره ویژه وی به مناطق کویری از جهت موضوع فرسایش بادی و شکنندگی رمل ها و تپه های ماسه بادی این مناطق است.
وی افزود: ممکن است چندین سال طول بکشد تا یک درختچه در کویر رشد کند و این درختان می توانند مامن بسیاری از زیستمندان باشند و تنوع زیستی منطقه را پوشش دهند، حضور آفرود سواری بی ضابطه در این مناطق باعث آسیب جدی هم به خاک و هم به پوشش گیاهی و زیستمندان منطقه می شود.
یوسف پور در ادامه از سالهای زیادی گفت که سازمان جنگل ها و مراتع برای جلوگیری از فرسایش بادی و بیابانزایی هزینه کرد و حالا حضور آفرود سواران این اقدامات را زیر سوال برده است. یخاب از جمله مناطق مستعد فرسایش بادی است که تاغ زارهای دست کاشت و طبیعی آن به عنوان تثبیت کننده شن های روان عمل می کنند.
از نگاه یوسف پور قوانین و مقرراتی که اکنون در سازمان حفاظت محیط زیست و چه در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی وجود دارد درباره آسیب های طبیعت گردی آفرودسواری در مناطق طبیعی بازدارنده نیست و نمی تواند ضمانتی برای پیشگیری از تخریب ها باشد.
بنابراین به باور این کارشناس محیط زیست نیازمند است که در سطح کلان سازمان های متولی برای پیشنهاد طرح و لایحه به مجلس برای قوانین جدید و کارآمد ورود و عزم جدی کنند.
از دیگر سو یوسف پور پای آموزش را در میان می بیند، آموزشی که می تواند گردشگران طبیعت را یاری رسان طبیعت کند.
وی افزود: بیشتر آفرود سواران جوانانی هستند که دنبال کشف ناشناخته ها هستند و بدلیل ضعف قوانین و مقررات و ضعف آموزش، به مناطق بکر طبیعی هجوم می برند و لطمات گسترده ای به مناطق طبیعی می زنند و خودشان هم از وسعت آسیبی که می توانند بزنند بی خبر هستند.
وی با تلنگری به صدا و سیما که همیشه حفاظت محیط زیست را در اولویت آخر قرار داده، گفت: جامعه ما تشنه یاد گرفتن است و برای مسائل محیط زیست، چه آلودگی و چه حفظ طبیعت و حیوانات حساسیت دارند اما این آموزش است که می لنگد و در سطح کلان کوتاهی می شود.
یوسف پور به اشاره به تبعات آفرود سواری در مناطقی مانند مرنجاب در جوار پناهگاه حیات وحش یخاب گفت: آفرود سواری در این پهنه ها می تواند باعث تلف شدن حیات وحش شود و از سویی سبب فرسایش هایی که تاثیرات بلند مدت در طبیعت می گذارد.
این فعال محیط زیست یکی از بکرترین مناطق کویری کشور را کویر ریگ جن دانست که به باور او بر اساس معیارهای اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت می تواند در رده یک طبقه بندی این اتحادیه قرار گیرد.
وی یادآورد شد: کویر ریگ جن در زمان حاضر جولانگاه شمار زیادی از آفرودها شده و هرکسی ببییند از حجم تخریب ها وحشت می کند، این در حالی است که کویر ریگ جن جز مناطقی است که می تواند در سطح جهان واجد ارزش باشد و اما به این شکل در حال تخریب و نابودی است.
یوسف پور با اشاره به تخریب دق ها در مناطق کویری زیر چرخ های آفرودسوارن گفت: دق ها که هم در مناطق شرق اصفهان و هم مناطق کویری شمال استان وجود دارند ماحاصل چندین قرن ته نشینی رسوبات هستند و مناظر زیبایی را بوجود آورده اند، حضور آفرودها از اساس این ارزش های طبیعی را که می تواند هم جذابیت گردشگری داشته باشد و هم جذابیت طبیعی به راحتی نابود می کند و تحت تاثیر قرار می دهد.
این تنها گوشه ای از تخریب آفرودسواری در پهنه کویرهای اصفهان است، ابعاد دیگر این گردشگری مهیج و تهدیدزا، زاگرس، سواحل و تالاب ها هستند که زیر تاخت و تاز شمار زیاد خودروهای 2 دیفرانسیل قربانی می شوند.
در این میان که دستگاه های متولی طبیعت یعنی سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل ها و مراتع و همچنین وزارت میراث فرهنگی و گردشگری از لحاظ نیروی حفاظتی و کمبود امکانات حفاظتی اعم از ماشین و موتورسیکلت در ضعف شدیدی هستند، گردشگری ناهمسو با محیط زیست و عرصه های میراث طبیعی می تواند بر مشکلات گسترده حفاظت از عرصه های طبیعی بیافزاید.
