ناتوانی دانشآموزان ایرانی از "درک مسائل" بر اساس نمرات آزمون تیمز از ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹
معاون آموزش و پرورش درباره اینکه چرا دانشآموزان کشورمان در آزمون تیمز وضعیت خوبی ندارند، گفت: انتخاب معلم برای دوره ابتدایی، برنامه درسی و روش آموزشی مدارس بسیار تأثیرگذار است؛ روش‌های آموزش دانش آموزان را برای درک معنادار مفاهیم علمی آماده نمی‌کند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ نتایج آزمون بین‌المللی تیمز که ایران سال‌هاست در آن شرکت می‌کند، مواردی نگران‌کننده را نشان می‌دهد که نه‌تنها بیانگر فاصله عملکرد دانشآموزان کشور با میانگین‌های بین‌المللی است بلکه بیانگر تفاوت عملکرد بین دانشآموزان در شرایط و امکانات متفاوت است موضوعی که لزوم توجه جدی به فرصت‌های برابر یادگیری در مدارس و از سوی دیگر تغییر روش‌های آموزش و یادگیری در نظام تعلیم و تربیت کشور را هشدار می‌دهد.
آزمون تیمز (TIMSS) با هدف تهیه اطلاعات مقایسه‌ای برای ارزیابی عملکرد و سیاست‌های کشورهای شرکت‌کننده در زمینه پیشرفت در آموزش و یادگیری ریاضیات و علوم در پایه‌های چهارم و هشتم اجرا می‌شود؛ نتایج این آزمون برای کشورهایی که به کیفیت نظام آموزشی خود اهمیت می‌دهند بسیار مهم است.
روند نتایح ایران در آزمون تیمز
به تازگی نتایج آزمون تیمز 2019 منتشر شده است؛ البته هر چند دانشآموزان ایرانی در آزمون تیمز 2019 نسبت به آزمون سال 2015 (به جز علوم پایه هشتم) پیشرفت داشته‌اند؛ اما همچنان نمرات دانش آموزانی ایرانی به نقطه معیار بین المللی متوسط (نمره 475) و نمره میانی آزمون (نمره 500) نرسیده‌اند.
این در حالی است که روند نمرات دانش آموزان ایران در پایه چهارم نشان می‌دهد ایران در سال 2015 در نمره ریاضی (نمودار آبی رنگ) دچار رکود و در نمره علوم (نمودار سبز رنگ) دچار سقوط شده است و پیشرفت اتفاق افتاده در سال 2019 در مقایسه با رکود و سقوط سال 2015 چندان مطلوب نیست. به عنوان نمونه علی رغم صعود اتفاق افتاده در درس علوم، دانش آموزان ایرانی هنوز به سطح نمره سال 2011 این درس نرسیده‌اند.
نمودار روند نمرات دانش آموزان پایه چهارم
در پایه هشتم نیز روند نمرات کسب شده توسط دانش آموزان ایرانی چندان امیدوار کننده نبوده و نشان دهنده عدم تعادل است. چرا که در مقابل رشد 31 نمره‌ای درس ریاضی (نمودار آبی رنگ)، شاهد سقوط 25 نمره‌ای در درس علوم (نمودار سبز رنگ) هستیم.
نمودار روند نمرات دانش آموزان پایه هشتم
با وجود اینکه روند دانشآموزان ایرانی در آزمون تیمز 2019 نسبت به آزمون سال 2015 پیشرفت داشته است اما نمرات دانش آموزانی ایرانی در آزمون تیمز 2015 نسبت به دوره قبل آزمون سال 2011، سقوط چشمگیر داشته است و پیشرفت سال 2019 تازه توانسته است ایران را به جایگاه خود به سال 2011 نزدیک کند با این وجود ایران در طول 24 سال گذشته به معیار متوسط جهانی نمره ( 475 ) نرسیده است.
در آزمون ریاضی پایه هشتم نیز 39 کشور حضور داشتند که ایران رتبه 29 را کسب کرد، در علوم پایه هشتم نیز بین 39 کشور، ایران رتبه 32 را کسب کرده است. در آزمون ریاضی پایه هشتم 32 درصد دانشآموزان ایرانی موفق به کسب نمره 400 (حداقل آزمون) نشده‌اند و این میانگین در سطح بین‌الملل 13 درصد است.
در آزمون ریاضی پایه هشتم نیز ایران از بین 39 کشور رتبه 29 و در آزمون علوم پایه هشتم رتبه 32 را کسب کرده است.
درباره نتایج آزمون تیمز 2019 و وضعیت دانشآموزان ایرانی گفت‌وگویی را با رضوان حکیم‌زاده؛ معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش داشتیم که در بخش نخست این گفتوگو با عنوان واقعیت‌هایی که تیمز 2019 برای ایران فاش کرد به کلیات یافته‌های کسب‌شده در آزمون تیمز، نقش عوامل زمینه‌ای همچون دسترسی به منابع یادگیری در خانه، سواد والدین، محیط مدرسه و میزان تعلق خاطر دانشآموزان به مدرسه در بهبود وضعیت یادگیری پرداختیم.
بخش دوم این گفتوگو با تمرکز بر وضعیت دانش آموزان ایرانی در آزمون تیمز 2019 و چرایی عدم دستیابی به نمره میانگین بین‌الملل در ادامه تقدیم مخاطبان تسنیم می‌شود:
تسنیم: وضعیت ایران در آزمون تیمز 2019 چگونه بود؟
میانگین جهانی نمره 500 است و در تیمز 2019 هم کشورهای سنگاپور، هنگ کنگ،کره جنوبی، تایوان و ژاپن 5 کشوری هستند که بیشترین عملکرد را دارند.
قطر و بحرین در ریاضی پایه چهارم جلوتر از ایران
در ریاضیات پایه چهارم دبستان در بین کشورهای منطقه آنهایی که عملکردشان از ایران بیشتر است کشورهای قطر و بحرین هستند و آنهایی که عملکرد کمتری از ایران دارند کشورهای عمان، عربستان سعودی، پاکستان و کویت هستند.
رشد مثبت در ریاضی و علوم پایه چهارم و عملکرد منفی در علوم پایه هشتم
نمره دانش آموزان ایرانی در تیمز 2015 در درس ریاضیات پایه چهارم 431 بود و در سال 2019 به نمره 443 دست یافتند. در درس ریاضیات پایه هشتم سال 2015 نمره 436 را داشتیم که در سال 2019 به نمره 446 رسید تنها درسی که افت داشتیم علوم پایه هشتم بود که از نمره 456 سال 2015 به نمره 449 در سال 2019 رسیدیم و 7 نمره منفی داشتیم.
در علوم پایه چهارم سال 2015 نمره 421 را داشتیم که در سال 2019 به 441 رسید یعنی 20 نمره مثبت؛ کشورهای سنگاپور، کره جنوبی، روسیه، ژاپن، تایوان و فنلاند 6 کشور اول هستند که بالاترین نمره با 595 متعلق به کشور سنگاپور است.
تسنیم: کدام کشورهای منطقه وضعیتشان بهتر از ایران است؟
در علوم پایه چهارم از بین کشورهای همسایه ارمنستان، قطر و گرجستان عملکرد بهتری نسبت به ایران دارند و کشورهای عمان، آذربایجان، عربستان سعودی، کویت و پاکستان عملکرد پایین تری دارند؛ میانگین نمره جهانی 500 است و نمره ایران 441 است.
کدام مدارس برای شرکت در آزمون بین‌المللی تیمز و پرلز انتخاب می‌شوند؟
تسنیم: انتخاب مدارس برای شرکت در آزمون بین‌المللی تیمز و پرلز چه صورت است آیا مدارس غیردولتی و خاص نیز انتخاب می‌شوند؟ یا صرفاً دانش آموزان مدارس دولتی در این آزمون شرکت می‌کنند؟
مسئول برگزاری آزمون تیمز و پرلز پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش است و اگر اطلاعات دقیق‌تری از جزئیات کار می‌خواهید آنها پاسخگو خواهند بود. براساس دستورالعملی که وجود دارد در آزمون تیمز و پرلز، نمونه‌ها باید به صورت تصادفی انتخاب شوند البته با درنظرگرفتن شرایط مختلفی که وجود دارد، نمونه‌های انتخاب شده باید معرف همه جامعه باشند بنابراین هر نوع مدرسه دولتی و غیردولتی در استان‌های مختلف جزو نمونه‌های انتخابی برای شرکت در آزمون تیمز و پرلز هستند.
تسنیم: علت اینکه دانش آموزان ایرانی در تمام این سالها نمی‌توانند به نمره میانگین جهانی (500) برسند چیست؟ نتایج نشان می‌دهد وضعیت کشور طی 24 سال گذشته (از سال 1995 تا 2019) در آموزش و یادگیری ریاضیات دبستان پیشرفت چندانی نداشته و نتایج ارزیابی‌ها همواره کمتر از حد میانی این آزمون (نمره 500) بوده است.
چرا دانش آموزان ایرانی نمی‌توانند به نمره میانگین برسند؟
در خصوص اینکه چرا ایران نتوانسته به عملکرد مناسب و میانگین بین المللی برسد به نظر می‌رسد باید حتماً درباره عوامل زمینه ساز بیشتر کار کنیم؛ البته روند در آزمون تیمز 2019 رو به رشد بوده و شاید یکی از موضوعات خیلی مهم و اساسی که در این زمینه حائز اهمیت است البته به جز مسائل زمینه‌ای، موضوع برنامه درسی و روش‌های آموزش در مدارس است که قطعاً در کسب نمرات تأثیرگذار است.
تأثیر منفی روش‌های نادرست جذب معلم دوره ابتدایی بر یادگیری دانش آموزان
معلم نقش کلیدی در یادگیری دارد و اگر به دنبال روند رو به رشد در آزمون‌های تیمز و پرلز هستیم نباید سیاست گذاری‌ها برخلاف این موضوع حرکت کنند؛ در این سالها به ویژه از زمانی که به صورت شتاب‌زده پایه ششم را به دوره ابتدایی اضافه کردیم روند به کارگیری معلمان برای دوره بنیادی ابتدایی اصلاً قابل قبول نبوده است.
قانون استخدام معلمان حق‌التدریس 11 بار اصلاحیه خورد و نیروهای نهضت سوادآموزی برای معلم شدن در دوره ابتدایی انتخاب شدند از سوی دیگر با استقرار نظام 6.3.3 و 6 پایه شدن دوره ابتدایی، معلمانی که در دوره متوسطه بودند بدون گذراندن آموزش‌های لازم به دوره ابتدایی آمدند.
نیاز است تغییر بنیادین در نگرش‌ها اتفاق بیفتد تا بپذیریم تعلیم و تربیت یک علم و امر تخصصی است به ویژه آموزش به کودکان بسیار تخصصی بوده و مهمتر از آموزش در سایر دوره‌های تحصیلی است؛ اگر این نگاه را داشته باشیم از تصمیمات شتاب زده برای جذب نیرو پرهیز خواهیم کرد، حتماً برای آموزش و توانمندسازی معلمانی که در دوره ابتدایی تدریس می‌کنند، سرمایه گذاری خواهیم کرد، اگر پایه (دوره ابتدایی) سست باشد یادگیری بعدی دانش آموزان نیز محکم نخواهد بود.
تسنیم: در روند جذب معلم برای دوره ابتدایی در طول سالهای اخیر چه اشکالاتی وجود دارد؟
روند جذب معلم در تمام این سالها خلاف اصول علم تعلیم و تربیت بوده است؛ اصول تعلیم و تربیت نقش معلم و اهمیت آن در یادگیری را بسیار مهم می‌داند علاوه بر آن تصور می‌کنم برنامه‌های درسی نیز همینگونه است و متاسفانه به صورت غیرتلفیقی و غیرکاربردی تدوین شده است.
روش‌های نادرست آموزش در مدارس
آموزش اصول و مفاهیم علمی با کاربردشان در دنیای بیرون موضوع مهمی است که در آزمون تیمز و پرلز مورد توجه قرار می‌گیرد، بسیاری از دانش آموزان کشور به دلیل اینکه کاملاً در حیطه دانش از طریق برنامه درسی آموزش‌ها را کسب کرده‌اند در درک مسائل تیمز ناتوان هستند.
ضعف دانش آموزان کشور در درک مطلب
موضوع دیگری که پژوهش‌های متعدد آن را تأیید کرده این است که دانش آموزان ایران چون مهارت سواد خواندن را ندارند و در درک مطلب ضعیف هستند، نمی‌توانند نتایج مناسبی در آزمون علوم و ریاضی کسب کنند حتی بررسی شده است وقتی مسئله را برای دانش آموزان توضیح می‌دهند و آنها متوجه موضوع شده و آن را درک می‌کنند، می‌دانند راه حل چیست اما زمانی که مسئله به صورت کاربردی طرح می‌شود یعنی کاربرد مفهوم ریاضی در زندگی را از دانش آموز می خواهد قادر به درک مفهوم سوال نیستند و به خاطر ضعیف بودن در مهارت خواندن نمی‌توانند نتیجه خوبی بگیرند.
باید این مهارت‌ها را تقویت کرد؛ با توجه به نتایج نگران کننده در آزمون تیمز و پرلز، بسته تحولی خوانا را تدوین کردیم و اجرای آن آغاز شده است، به صورت مشخص در بیان مسائله اشاره کردیم، مهارت خواندن بیش از روخوانی و رونویسی معول است که در مدراس آموزش می‌دهیم و دانش آموزان باید به درک مطلب از طریق خواندن برسند. در سالهای گذشته از طریق ترویج فعالیت کتاب خوانی، پرورش خلاقیت و تکالیف مهارت محور تلاش کردیم مهارت خواندن و نوشتن را مورد توجه قرار دهیم.
هم اکنون طرح خوانا را به صورت بسته کامل و یکپارچه با هدف افزایش مهارت خواندن تهیه کرده‌ایم اما سایر بخش‌ها نیز در بهبود وضعیت مؤثرند، درباره همه عواملی که در نتایج آزمون تیمز گزارش می‌شوند به عنوان عوامل زمینه‌ای باید مداخله معنادار انجام شود تا نتایج بهتری داشته باشیم.
نظام آموزشی به عنوان عهده‌دار مسئولیت اجرای برنامه‌های درسی باید بتواند فرصت‌های یادگیری معنادار را فراهم کند تا دانش آموزان با تمرین مهارت آموزی سطح مهارت و توانمندی‌های خود را ارتقا دهند.
تسنیم: چند درصد دانش آموزان ایرانی به منابع یادگیری دسترسی مناسب ندارند؟ ( در آزمون تیمز 2019، تعداد کتاب، داشتن اینترنت و اتاق شخصی، تحصیلات والدین، و وضعیت اشتغال والدین معیارهای بررسی دسترسی به منابع یادگیری در خانه بوده‌اند.)
در آزمون تیمز 2015 نتایج جزئی استخراج شده است اما برای آزمون 2019 هنوز نتایج جزئی را نداریم و باید از پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش سوال شود.
روش‌های آموزشی در مدارس ما مبتنی بر حافظه محوری است و دانش آموزان را برای درک معنادار مفاهیم علمی آماده نمی‌کند، این یک چالش بسیار بزرگ است. بنده تصور می‌کنم سایه کنکور در انتهای نظام آموزشی ( با وجود تمام پیگیری‌ها همچنان به قوت خود باقی است) که از طریق برخی آزمون‌های تستی اقدام می‌کند بر نوع آموزشی که خانواده‌ها مطالبه می‌کنند تأثیر دارد و مدارس نیز به همان سمت روی می‌‌آورند.
باید دانش آموزان را در معرض تجربه‌های عمیق معنادار و عملی قرار دهیم که بتوانند به درک معنادار مفاهیم علمی دست پیدا کنند.
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
انتهای پیام/